Beschouwing Juergen Teller
Zo moet het ongeveer zijn gegaan. Charlotte Rampling (62), Brits actrice en notoir ijskoningin, zit met Juergen Teller (44), gevierd Duits modefotograaf, in een suite van het peperdure Hôtel de Crillon in Parijs om reclamefoto’s te schieten voor een chic kledingmerk. De fotograaf staat klaar om zelf met Rampling te poseren. ‘En nu?’, vraagt Rampling, haar lange ledematen over een antieke sofa gedrappeerd. De fotograaf aarzelt. ‘Nu wil ik je zoenen en je borsten strelen’, zegt hij en heeft meteen spijt van zijn uitspraak. Maar Rampling zwijgt, neemt een trekje van haar sigaret en antwoordt: ‘Okee, ik zeg wel wanneer je moet stoppen’. Juergen Teller feliciteert zichzelf: ‘Ongelooflijk: ik kom er mee weg!’
Zo vertelt Teller het verhaal over zijn eerste fotoshoot met Rampling. Het mondde uit in de broeierige fotoserie Louis XV, vernoemd naar de achtduizend-euro-per-nacht-suite waar de foto´s zijn gemaakt. Door Tellers lens verandert de keurige suite in een glamoureus Sodom en Gomorra. We zien Teller naakt over een piano hangen waarop Rampling lijkt te spelen. Teller naakt en ineengekruld tegen Ramplings borst aangedrukt, als een baby. Teller, weer naakt, plassend in een orchideëenpot. Het zijn decadente plaatjes; soms humoristisch, soms tragisch maar altijd, zoals kenmerkend voor Tellers foto’s, doordenkt met seksualiteit.
Waar anders kon deze Duitse modefotograaf geboren zijn dan in het dorpje met de naam Erlangen? Teller leek voorbestemd om in de snarenzaak van zijn ouders te werken, tot hij allergisch werd voor het materiaal (psychosomatisch, beweert hij later). Hij vervolgde zijn weg in de fotografie. Na een opleiding in Munchen, vertrok Teller naar London waar hij met zijn onconventionele modefoto’s razendsnel carriere maakte. Sinds 1990 geldt Teller, naast die andere ‘fotogod’ Mario Testino, als het lievelingetje van de jetset. Hij schoot campagnes voor ontwerpers als Vivienne Westwood, Yves Saint Laurent en Marc Jacobs. Hij liet als één van de eersten zijn oog vallen op model Kate Moss, omringde zich graag met vrouwelijk schoon en aarzelde niet om dat plezier publiekelijk uit te buiten. Zo riep hij in 1998 in een advertentie would-be fotomodellen op om zich aan zijn voordeur te melden. De bel in huize Teller rinkelde onophoudelijk en in het fotoboek Go Sees: Girls Knocking on My Door zien we honderden smachtende schoonheden, waaronder Eva Herzigova en een jonge Sophie Dahl, op Tellers stoep poseren.
Teller houdt van controversie, zoveel is duidelijk. Hij liet zijn eigen familie poseren voor een dure juwelen-advertentie en stopte Victoria Beckham in een supergrote boodschappentas. Typisch voor Teller is de verwaarloosde, slordige context waarin hij zijn modellen fotografeert: een onderuit gezakt meisje in een sjofele kleedkamer, Kate Moss met tassen en luiers tussen de schappen van een supermarkt. Daardoor lijken zijn foto’s op het eerste gezicht eerder achteloze snapshots dan geconstrueerde modefoto’s. En, volgens velen, eerder kunst dan reclame.
Langzaam glipt Teller, in navolging van Mario Testino, de kunstwereld in. Hij exposeerde in Tate Modern en het MoMA. Toch blijven veel van zijn foto’s een commercieel doel dienen. Juergen Tellers blote kont in de serie Louis XV mag dan ‘vernieuwend’ genoemd worden; uiteindelijk moet die kont gewoon klanten naar de kledingzaak lokken. Dat een dergelijke campagne aanslaat, lijkt bijzonder, maar vertelt meer over de vermoeidheid van mooie plaatjes bij de glossy’s, dan over de moed van de fotograaf. Tellers esthetische chaos vormde begin jaren negentig een dankbare afwisseling met de gladde valse-lach-fotografie uit de modebladen van de jaren tachtig. In dat opzicht is Teller geen baanbreker, maar een adept van de volgende glossy trend.
Hij zou het vast ontkennen. Sinds enige tijd heeft de fotograaf namelijk een Missie. Hij schaart zich achter de feministen en hun strijd tegen het traditionele schoonheidsideaal. In een interview fulmineert hij: ´De meeste modefotografie is gemaakt door homoseksuele mannen die vrouwen op hun manier sexy vinden. Wat zoveel betekent als: totaal niet sexy voor de heteroseksuele man.´ Vrouwen worden volgens Teller afgebeeld als poppen en, in zijn woorden: ´Wie wil er nou een pop neuken?´ Teller wil mensen van vlees en bloed tonen en niet ´een plastic ding dat een of andere homoseksueel heeft bedacht.´ In zijn foto’s wil hij een alternatief bieden voor de geairbrushte esthetiek in de modeglossy´s.
Vooralsnog wordt Tellers Missie geslikt als zoete koek. Maar, hoe alternatief zijn zijn beelden nou werkelijk? Tellers modellen mogen dan figureren in onconventionele omgevingen en poses – gekruld om de poten van een televisiekast, hangend over een tafelrand – hun schoonheid blijft uitermate conventioneel. Ze voldoen aan alles wat traditioneel als ´begeerlijk´ of ‘esthetisch’wordt beschouwd. Neem de fotoserie met topmodel Lily Cole. Als zeemeermin poseert ze op een rots: slank, stevig, met een gave huid, de rots op de meest suggestieve plek en een stoutemeisjesgeile blik. Andere omgevingen die Teller voor de naakte Cole heeft bedacht: een gekreukt limonaderoze laken waarop ze is uitgestrekt (denk: amateuristische pornofilm), een zanderig achterafpaadje waar ze ongemakkelijk ligt en de fotograaf van onderaf aankijkt (denk: gebruikt en gedumpt). In zekere zin is Cole de ultieme pop: naakt, uitdrukkingsloos en gewillig in elke door Teller gewenste pose te kijk gezet.
‘Conventionele denkbeelden over schoonheid worden door Juergen Teller genadeloos onderuit gehaald’, stelt een aankondiging van de tentoonstelling in de Haarlemse Hallen. Jazeker, Teller speelt met beelden en contexten, maar hij spreekt zeker geen nieuwe taal. Teller behaagt. Hij toont beroemde mensen, fonkelende juwelen en glimmende tassen. De vrouwen zijn altijd mooi en altijd lustobject. Hij rommelt in de glossy marges, maar blijft er uiteindelijk braafjes binnen. Teller mag dan in zijn serie Louis XV trots zijn sluitspier laten zien, het plaatje wordt afgemaakt door een beeldschone vrouw. En haar sluitspier krijgen we dan weer niet te zien. Voorvechter van onconventionele schoonheid? Ode aan vrouwen van vlees en bloed? Ongelooflijk, maar hij komt er mee weg.
© Sarah Meuleman | Vrij Nederland, december 2008