Meer mens met de Pil?

Een minuscuul wit tikkeltje, meer is het niet. Een piepklein pilletje dat miljoenen vrouwen elke dag braaf uit de strip drukken. Nauwelijks te geloven dat zoiets kleins zo’n groot effect kan hebben.

Sinds mijn zestiende behoorde de Pil ook tot mijn dagelijkse ochtendritueel. Ik, een kind van de woelige jaren zeventig: de generatie van vrijheid en blijheid, waar de Pil thuishoorde in het rijtje brandende bh’s, LSD en Woodstock. Mijn moeder had een veel leuker seksleven dankzij de Pil. En ik ben geboren ondanks de Pil.

Als bij toeval kruisten onze wegen. Meer een logische stap, dan een keuze. Ik had een vaste relatie, wilde niet zwanger raken, klopte aan bij mijn huisarts en voila. Alternatieven heb ik nooit overwogen. Waarom zou ik? Dit was hoe iedereen om me heen het deed en, zeg nou zelf, een pilletje slikken is een stuk praktischer dan een pijnlijk ingeplant spiraaltje of, erger nog, een stuk plastic tussen je benen. Want verder dan dat reikte mijn kennis toen niet. En ik ben niet de enige: recent onderzoek wijst uit dat Nederlandse vrouwen tussen de 32 en 42 jaar lang niet alle vormen van anticonceptie kennen en niet begrijpen dat ze zo slecht door de huisarts zijn voorgelicht over de mogelijkheden (Harris Interactive, 2010).

Ik ging ervan uit dat de Pil de veiligste methode van anticonceptie was. Niet helemaal juist. In theorie beschermt hij 99,8% tegen zwangerschap (Pearl-index). In de praktijk, alle vergeetachtigheid en praktische omstandigheden meegerekend, kan dat percentage zakken tot wel 90%. Ver onder de betrouwbaarheid van het koperspiraaltje (99,5%) en in de buurt van het aloude condoom (88%).

Maar ik was heel gelukkig met mijn Pil. Jazeker, ik vergat hem wel eens. Stond ik in Thailand in mijn toilettas te graaien naar de strip die ik nooit had ingepakt. Of vloekte ik op zondag zonder doktersrecept. Maar al bij al vervulde hij z’n functie uitstekend. Zonder ongemakken of bijwerkingen. Tenminste, dat dacht ik. Maar wat wist ik er nou werkelijk van?

Na tien jaar ging mijn vaste relatie uit en beeindigde ik ook mijn jarenlange relatie met de Pil. Ik was weer single en had geen zin om tot ‘De Ware’ elke dag een rondje hormonen te slikken. Wat begon uit praktische overwegingen – noem het luiheid, werd een eye-opener. Niet alleen vlogen er meteen een paar kilo’s af; ik voelde me na een paar weken zonder Pil sterker en zelfverzekerder dan ooit. Ik had meer energie en minder last van stemmingswisselingen rond het ongesteld zijn. Een ander merkwaardig verschil: ik kreeg kriebels van een ander soort man. De intellectuele metroseksueel verschrompelde ineens naast de stoerdere, ongeschoren exemplaren. Ik had meer zin in seks, genoot meer van het vrijen en kwam makkelijker klaar.

Natuurlijk, dat alles kan het gevolg zijn van het herontdekte single leven of, nog evidenter, een andere sekspartner. Maar stel dat deze veranderingen in mezelf voor een deel te maken hadden met dat minuscule witte pilletje. Hoeveel vrouwen lopen er dan op dit moment rond die emotioneler en onzekerder door het leven gaan door het nemen van de Pil? En hoeveel vrouwen kiezen, misleid door kunstmatige hormonen, voor de verkeerde man?

Een korte rondvraag onder ex-pilgebruisters levert veel herkenning op. Zo was Lauren (37), architecte, een paar jaar geleden ‘Pilmoe’: ‘Ik had geen zin meer in die hormonen. Gek eigenlijk, jarenlang had ik er niet over nagedacht en ineens vond ik dat ik genoeg geslikt had. Ik ben gewoon gestopt. Een paar maanden daarna veranderde er iets: ik voelde me vrolijker en zelfverzekerder. Ik kwam meer voor mezelf op. Misschien is daardoor wel mijn relatie uitgegaan, maar terug aan de Pil: dat nooit meer!’

Jill (34), forensisch psychologe, ervaarde iets gelijkaardigs: ‘Ik had minder hoofdpijn voor de menstruatie, minder somberheid, meer zin in seks. Ik zat gewoon beter in mijn vel, zowel fysiek als mentaal. Dat verbaasde me, eerlijk gezegd. Mij was altijd verteld dat je met pilgebruik minder last zou hebben van PMS en buikpijn tijdens de menstruatie, terwijl het omgekeerde waar bleek.’ Maartje (38), afdelingshoofd: ‘Stoppen met de Pil was een grote stap. Echt een breuk met een jarenlang ritueel. Maar ik voelde me vrijer zonder. Misschien door het wegblijven van de hormonen, misschien omdat ik er niet meer dagelijks aan moet denken. Wie zal het zeggen?’

Als er een verband bestaat tussen de ervaringen van deze vrouwen en het slikken van de Pil, valt er na vijftig jaar weinig te vieren. Terwijl het zo’n succesverhaal leek. Wereldwijd is de Pil de meest gebruikte vorm van anticonceptie. In Nederland gebruikt tegenwoordig 45% van alle vrouwen in de vruchtbare periode van hun leven de Pil. Onder jongeren is het met 95% veruit de meest populaire vorm van anticonceptie.

Zoals zoveel medicijnen ontstond de Pil per toeval, tijdens een onderzoek naar een middel tegen menstruatiepijn. Onder de naam Enovid kwam uiteindelijk een geneesmiddel op de markt met als bijwerking tijdelijke onvruchtbaarheid. Het middel vloog over de toonbanken. Uit het niets laaide er een epidemie van ‘hevige menstruatiepijnen’ op onder Amerikaanse vrouwen (die de bijsluiter goed hadden gelezen). In 1960 werd de Pil door de FDA (Federal Drugs Administration) toegestaan als anticonceptiemiddel. Twee jaar later volgde Nederland.

Met het grote succes van de Pil begon het speculeren over de gezondheidsrisico’s. Wereldwijd storten onderzoekers zich, al dan niet betaald door de farmaceutische industrie, op de bijwerkingen. Zo nu en dan komt er een ‘ontdekking’ voorbij, die vaak even snel weerlegd wordt. De Pil verkleint het risico op gezwellen in de baarmoeder! De Pil verhoogt het risico op borstkanker! Meer migraine bij gebruik Pil! Langer leven dankzij de Pil! Als reactie op deze studies werden tweede- derde- en nu zelfs vierdegeneratiepillen ontwikkeld, die evenmin perfect blijken.

Er valt een hoop te vinden over de lichamelijke bijwerkingen van de pil. Maar wie op zoek is naar feiten rond psychische bijwerkingen, heeft het lastig. Somberheid, depressieve stemmingen, minder zin in seks: ze staan in de bijsluiter vermeld als een voetnoot. Ze zijn ook moeilijker te peilen. Wanneer heeft iemand minder zin in seks door omstandigheden en wanneer door de Pil? Toch zijn het deze bijwerkingen waar je als vrouw elke dag mee worstelt, die je levenskeuzes en zelfs je geluk bepalen.

Een recent ambitieus Europees onderzoek lichtte een tipje van de sluier op. Onder leiding van professor Alfred Mueck (Universiteit Heidelberg) werd het libido van meer dan duizend pilgebruiksters bestudeerd. De resultaten zijn opvallend. Mueck vertelt: ‘Er lijkt een verband te bestaan tussen het gebruik van de Pil en een verlaagd libido bij vrouwen. Mogelijk omdat vrouwen aan de pil tijdelijk een lager niveau aan testosteron hebben. Bij de ene vrouw is het effect sterker dan de andere. In het uiterste geval leidt het tot seksueel disfunctioneren.’

Testosteron staat bekend als het mannelijke geslachtshormoon, maar is ook voor vrouwen ontzettend belangrijk. Te weinig testosteron kan leiden tot vermoeidheid, depressie, vetophoping en, natuurlijk, minder zin in seks. Klinkt herkenbaar. Schuilt daar de sleutel van het verhaal? Mueck is voorzichtig. Zijn onderzoek is, onthutsend genoeg, het eerste naar effecten van de Pil op het libido dat op deze schaal is uitgevoerd. Mueck: ‘Meer dan duizend vrouwen deden mee. We hebben een eerste associatie gelegd en gaan het onderzoek verder uitbreiden, maar de resultaten moeten serieus genomen worden.’ Vinden we ze straks terug in de bijsluiter? Mueck: ‘Nee, zeker bij dit soort medicijnen die op grote schaal worden gebruikt, zullen er minstens twee of drie studies nodig zijn om iets ervan op de bijsluiter te krijgen.’

Seksuologe Hanneke Termeer (NVVS, Amsterdams Medisch Centrum) vond ook in haar onderzoeken een verband tussen het slikken van de Pil en minder zin in seks. Maar wat betekent dat precies voor een vrouw? Termeer: ‘Minder zin in seks kan leiden tot opwindingsproblemen die weer kunnen leiden tot pijn en dan gaat het van kwaad naar erger. Op zeker moment wordt het een innerlijk conflict. Vrouwen raken in een negatieve spiraal die invloed heeft op hun zelfbeeld en hun relatie.’

Hoe ironisch: het medicijn dat ons ooit seksuele vrijheid beloofde, blijkt ons seksueel te beteugelen. Als deze feiten kloppen, heeft de ‘bevrijder’ een Januskop. Maar dat gaat Termeer te ver: ‘We gaan ervan uit dat bij ongeveer tachtig procent van de vrouwen de Pil meer goed dan slecht doet. Het valt dus erg mee.’ Dat is maar hoe je het bekijkt. Bij twintig procent van de vrouwen doet de Pil meer kwaad dan goed. Als dat cijfer klopt, wat te betwijfelen valt gezien het geringe onderzoek, zouden maar liefst twee op de tien vrouwen zich beter voelen zonder de Pil.

Wat is waar en wat is wijsheid? De bijwerkingen van het minuscule tikkeltje blijven moeilijk te bewijzen, maar even moeilijk te ontkennen. Pil of geen Pil: het blijft een persoonlijke afweging. Dit kind van de zeventiger jaren heeft er in ieder geval mee gebroken. Inmiddels heb ik acht jaar verkering met een koperspiraaltje en we zijn volmaakt gelukkig. Ik hoef niet dagelijks aan hem te denken en hij is er altijd voor me. Hij valt me niet lastig en, nog het allerbelangrijkste, bij hem ben ik zonder twijfel helemaal mezelf.

© Sarah Meuleman | Red 2011, www.red.nl